Epidemie Hoe lepra het genoom van alle Europeanen veranderde

Oud genetisch materiaal biedt nieuwe inzichten in ontstekingsziekten

In het middeleeuwse Europa was melaatsheid tot de 16e eeuw wijdverspreid en veroorzaakte het epidemieën. In de 16e eeuw verdween de besmettelijke infectieziekte bijna geheel uit Europa. Op dit moment waren er vandaag geen antibiotica om deze aandoening te behandelen. Een internationale onderzoeksgroep onderzocht botten van leprapatiënten uit de 12e en 13e eeuw in 's werelds eerste studie van deze soort. De bevindingen van dit werk zouden ook conclusies over de ontstekingsziekten van vandaag mogelijk moeten maken.

Blijkbaar heeft een aanpassing in het genoom van de Europeanen ertoe geleid dat de ziekte zich niet verder verspreidde. Wetenschappers onder leiding van professor Ben Krause-Kyora door het Instituut voor Moleculaire Biologie (IKMB) van de Universiteit van Kiel (CAU) Volgens een bepaald gen gezorgd dat de mensen meer vatbaar voor lepra. Door consequent zieken van de rest van de populatie te isoleren, werd dit gen steeds minder gevoerd en tenslotte grotendeels verdwenen en daarmee de lepra. De onderzoeksresultaten zijn onlangs gepubliceerd in het gerenommeerde tijdschrift "Nature Communications".

Lepra vandaag

De middeleeuwse ziekte is nog lang niet ten einde. Volgens de IKMB worden wereldwijd jaarlijks nog steeds meer dan 200.000 mensen gediagnosticeerd met deze infectieziekte. De risicogebieden omvatten Brazilië, India en Indonesië. Tegenwoordig is melaatsheid met antibiotica echter goed te genezen. De World Health Organization gemeld dat een lepra ziekte met weinig pathogenen (paucibazillärer lepra) kan worden genezen door een zes maanden durende behandeling met bepaalde antibiotica. Als er veel pathogenen aanwezig zijn (multibacillaire lepra), is antibiotische therapie nodig over een periode van twee jaar.

Genome modificatie door isolatie

De onderzoekers melden dat in de Europese Middeleeuwen slachtoffers werden geïsoleerd in grote uitbraken in zorginstellingen en begraven op afzonderlijke begraafplaatsen. Vanwege de isolatie en het feit dat leprapatiënten geen nakomelingen konden krijgen, hebben de patiënten een bepaalde risicofactor niet doorgegeven. "De menselijke reactie op deze bacterie al eeuwen had kunnen leiden tot de ziekte langzaam verdwenen," zegt onderzoeksleider Krause-Kyora in een persbericht op de studieresultaten. Dit suggereert dat lepra en andere epidemieën uit het verleden een blijvend effect hebben gehad op de samenstelling van ons genoom vandaag.

Deense botten

Voor hun analyses gebruikten de wetenschappers de beenderen van 85 bijzonder ernstige lepra-gevallen uit de 12e en 13e eeuw, die afkomstig zijn uit Odense in Denemarken. Monsters van 223 middeleeuwse Deense en Noord-Duitse skeletten, die geen tekenen van lepra vertoonden, dienden als een controlegroep. Deze analyses wezen erop dat een bepaalde genvariant (HLA-DRB1) geassocieerd is met een verhoogde vatbaarheid voor lepra.

Conclusies over het medicijn van vandaag

Volgens wetenschappers het HLA genvariant maakt zelfs vandaag een verhoogde incidentie van ontstekingsziekten zoals sarcoïdose, inflammatoire darmziekten colitis ulcerosa, multiple sclerose of type 1 diabetes. Gewoonlijk zorgen antigenen voor de herkenning van bacteriën en activeren ze een gerichte immuunrespons van het lichaam. In het geval van de geïdentificeerde HLA-variant is deze taak niet succesvol, met name in het geval van de leprabacterie. Het kan dus tot een minder succesvolle immuunrespons komen.

Interacties tussen pathogenen en mensen

"De studie van de historische oorzaken van de ziekte is van cruciaal belang om de interacties tussen pathogenen en de mens, en de daaruit voortvloeiende veranderingen in ons genoom na verloop van tijd te begrijpen", zegt Krause-Kyora. Het team plant al nieuw onderzoek naar andere ziekten van de middeleeuwen in verschillende bevolkingsgroepen om bij te houden hoe de genetische samenstelling van Europeanen is veranderd. (Vb)