Historisch Leiden Onderzoekers ontdekken 350 jaar oude syfilisbacteriën

Tot nu toe ontdekte de oudste syfilisbacterie

Wat lange tijd onmogelijk werd geacht, is nu bereikt door een internationaal onderzoeksteam met medewerking van het Max Planck Instituut voor de Geschiedenis van de Mensheid. Wetenschappers konden drie genomen van de syfilisbacterie Treponema pallidum terughalen uit oude menselijke overblijfselen uit het Mexicaanse koloniale tijdperk. De overblijfselen zijn ongeveer 350 jaar oud. Onderzoekers hopen nieuwe inzichten te verkrijgen uit de monsters van de onbehandelde syfilis, een ziekte die jaarlijks wereldwijd miljoenen nieuwe infecties veroorzaakt.

Onderzoekers van het Max Planck Instituut voor Menselijke Geschiedenis in Jena, de Universiteit van Tübingen, de Nationale School voor Antropologie en Geschiedenis in Mexico-Stad en de Universiteit van Zürich vormden het team voor de studie. De vondst bestaat uit drie monsters van de Treponema pallidum-bacterie, die tijdens het onderzoek in twee ondersoorten kunnen worden onderverdeeld. De ene ondersoort (zie Pallidum) triggert syfilis, terwijl de andere ondersoort (zie Pertenue) de tropische ziekte Frambösie triggert. Het was niet mogelijk om deze twee ziektes van elkaar te onderscheiden met behulp van botvondsten. De studieresultaten zijn onlangs gepubliceerd in het tijdschrift "PLOS Neglected Tropical Diseases".

De langwerpige bacterie Treponema pallidum kan, afhankelijk van de ondersoort, syfilis of framboos veroorzaken. (Afbeelding: Tatiana Shepeleva / fotolia.com)

Syfilis - een oude bekende van de mensheid

Volgens de onderzoekers verspreidt de syfilis van seksuele ziekten zich momenteel weer. De vaak niet-herkende aandoening manifesteert zichzelf pas enkele weken na de infectie door zweren op de plaatsen waar de bacteriën zijn gepenetreerd, dus bijvoorbeeld in de mond of geslachtsorganen. Nadat de zweren zijn genezen, komt het vaak tot een tweede uitbraak. Het zal dan jeukende huiduitslag en koorts veroorzaken. Als de bacterie in het lichaam blijft, wordt de zogenaamde neurosyphilis bedreigd met ernstige weefselbeschadiging in de hersenen en het ruggenmerg.

Frambösie - de frambozen-epidemie

De tropische ziekte Frambösie wordt veroorzaakt door een subgenus van de ziekteverwekker van syfilis en is al besmettelijk door huidcontact en druppelinfectie. De naam is afgeleid van het Franse woord voor framboos (framboos), omdat het zich ontwikkelt als gevolg van infectie roodachtige papillen, die doen denken aan frambozen. De ziekte komt voornamelijk alleen voor in vochtige tropische landen van Zuidoost-Azië, Afrika en Latijns-Amerika. Onbehandeld, de pathogenen kunnen tientallen jaren in het lichaam overleven, met ernstige schade en ontsteking van botten en gewrichten tot gevolg.

Syfilis plaagt de mensheid keer op keer met epidemieën

"Ondanks hun historische betekenis zijn de oorsprong en evolutie van syfilis en gerelateerde ziekten niet goed begrepen", schrijven de onderzoekers in een persbericht over het onderzoek. In het geval van de syfilis pandemie in het laat 15e-eeuwse Europa, is het nog steeds onbekend of de oorsprong was in de Nieuwe of de Oude Wereld. Syfilis-gerelateerde ziekten zoals ovariumbot laten vergelijkbare sporen achter op de botten en kunnen daarom niet duidelijk worden geïdentificeerd zonder de bijbehorende bacterie.

Over de vondsten

De overblijfselen, waaruit de historische syfilisbacteriën voor de eerste keer konden worden geborgen, kwamen van drie personen die in het voormalige klooster van Santa Isabel werden ontdekt en ongeveer 350 jaar geleden werden begraven. De historische site werd van 1681 tot 1861 gebruikt door nonnen van de Franciscaner Orde.

Frambösie en syfilis - tot nu toe historisch niet te onderscheiden

De verschillen tussen Frambösie en syfilis in historische vondsten waren tot nu toe nauwelijks te onderscheiden op basis van uiterlijke kenmerken. "Ons werk bevestigt de waarde van een moleculaire identificatie van de oude ziekteverwekkers," zegt de eerste auteur van de studie, professor Verena Schünemann van de Universiteit van Zürich. Dit geldt vooral voor ziekten die verband houden met syfilis, die tot vergelijkbare botveranderingen leiden.

Evolutionaire geschiedenis opnieuw verlicht

Onderzoekers willen een nieuw licht werpen op de evolutionaire geschiedenis van de ziekte. Terwijl sommige wetenschappers veronderstellen dat syfilis een ziekte van de Nieuwe Wereld is die in Europa tijdens de koloniale periode werd geïntroduceerd, anderen geloven dat het wijdverspreid was in de Europese bevolking vóór de pandemie in de late vijftiende eeuw. Een laatste verduidelijking is alleen mogelijk via verdere voorbeelden van over de hele wereld.

"Verder onderzoek naar extra oude monsters uit de hele wereld zal ons begrip van de ziekte verder verfijnen", concludeert co-auteur professor Johannes Krause van het Max Planck Instituut voor de Geschiedenis van de Mensheid vol zelfvertrouwen. (Vb)